Privégedragingen van ambtenaren

Weblogbericht | 26-09-2023 | O&P Rijk | Advocaten en Adviseurs Arbeidsrecht

In de Ambtenarenwet 2017 staat ook dat de ambtenaar beperkt kan worden in zijn grondrechten. Het gaat om de vrijheid van meningsuiting en het recht tot vereniging en betoging. Die beperking kan alleen worden opgelegd als het risico bestaat dat het goede functioneren in de eigen functie of het goede functioneren van de dienst wordt aangetast. Datzelfde risico kan leiden tot een verbod op nevenwerkzaamheden of het hebben van bepaalde financiële belangen. In de Gedragscode Integriteit Rijk staat meer informatie hierover. Je leest ook in de GIR dat privérelaties ongewenst zijn als die (de schijn van) belangenverstrengeling oproepen of op een andere manier een integriteitsrisico vormen. Verder is het privégebruik van overheidsmiddelen en -voorzieningen niet ongelimiteerd toegestaan.

Wordt de ambtenaar niet beschermd door (Europese) regelgeving als het gaat om privé gedragingen? Niet als er een link is te leggen tussen de privé gedraging en het werk en er sprake is van ongepast gedrag. Als die link niet is te leggen, is artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) van toepassing en daarin staat dat iedereen recht heeft op een privéleven.

Waarom gelden er strenge integriteitsregels voor ambtenaren?

De ambtenaar heeft een bijzondere status omdat hij een bijzondere werkgever heeft, namelijk de overheid. De overheid maakt regelgeving en verwacht van burgers dat zij zich houden aan die regelgeving. Ook worden de activiteiten van de overheid gefinancierd met publieke middelen. Als een ambtenaar zich niet integer gedraagt, zou het vertrouwen van de burger in de overheid kunnen worden geschonden. Zonder het vertrouwen van de burger in de overheid komt het voortbestaan van de democratie in gevaar. Het is dus van belang dat de integriteit van de overheid gewaarborgd wordt en dat een ambtenaar zich goed gedraagt.

Welke privégedragingen van ambtenaren mogen niet?

Uit zaken die voor de rechter zijn gekomen kan meer duidelijkheid worden verkregen over wat mag en wat niet mag. Zo is het plegen van strafbare feiten, zoals het houden van een hennepplantage, schadelijk voor het aanzien van de dienst en leidt tot ontslag van de ambtenaar. Ontslag op staande voet vindt de rechter terecht wegens het verrichten van omvangrijke nevenwerkzaamheden naast een fulltime dienstverband bij de overheidswerkgever. Het rijden onder invloed van drugs leidt tot ontslag omdat dit niet te verenigen is met de functie van de ambtenaar die als bijzonder opsporingsambtenaar (BOA) bij de Dienst Vervoer en Ondersteuning justitiabelen moet vervoeren. Het indienen van een onjuiste aangifte inkomstenbelasting door een ambtenaar bij de Belastingdienst leidt eveneens tot ontslag. Een trouwambtenaar wordt ontslagen wegens het in de pers uiten van haar mening over het gemeentebeleid ten aanzien van huwelijkssluitingen tijdens de Coronaperiode.

Uit de hiervoor genoemde voorbeelden kunnen we afleiden dat als ongewenst wordt aangemerkt het gedrag in de privésfeer dat niet los van de functie kan worden gezien of schadelijk kan zijn voor het aanzien van de dienst.

Wat zijn de consequenties van ongewenst gedrag in de privésfeer?

Als de ambtenaar zich niet als goed ambtenaar gedraagt, kan dat aangemerkt worden als verwijtbaar handelen. Bij ernstig verwijtbaar handelen kan via de rechter de arbeidsovereenkomst worden ontbonden of ontslag op staande voet plaatsvinden. Bij minder ernstige gedragingen kan op grond van hoofdstuk 15 van de CAO Rijk de ambtenaar worden gestraft voor zijn gedrag door bijvoorbeeld een schriftelijke berisping die in zijn personeelsdossier wordt opgenomen.

Conclusie en tips

In het algemeen geldt dat de aard van de functie van de ambtenaar bepalend is voor de vraag of privégedragingen de integriteit van de ambtenaar schenden en verwijtbaar zijn. De ambtenaar moet zich dus bewust zijn van wat hij wel of niet kan doen, ook in de privésfeer.

Bij sommige zaken is dat volstrekt duidelijk, maar bij andere zaken niet. In dat geval doet de ambtenaar er verstandig aan contact met zijn leidinggevende te zoeken om een en ander te bespreken. Ook kan een vertrouwenspersoon of de personeelsraadgever de meer aangewezen gesprekspartner zijn. Tot slot geldt natuurlijk dat door regelmatig aandacht te besteden aan integriteit duidelijk wordt wat de verwachtingen zijn zodat ongewenst gedrag – ook in de privésfeer - wordt voorkomen.

Meer informatie

Het is niet altijd makkelijk om het gesprek over integriteit op gang te brengen. Het Kennispunt Integriteit biedt hiervoor een aantal handvatten in de vorm van een dialoog workshop in de vorm van een huiskamergesprek en een kennisquiz over integriteit waarbij op een langdrempelige manier over een aantal issues gesproken kan worden. 

Voor meer informatie kan je ook mailen met: kennispuntintegriteit@rijksoverheid.nl